Chẳng hạn như giữa lòng cột cái là bộ bao lam bát tiên kỵ thú
Theo ông Trương Ngọc Tường thì: “Việc thay thế 2 pho tượng hòa thượng Trà Chánh Hậu và hòa thượng Minh Đàn bằng tượng Phật Di Đà ở 2 cổng là việc làm cẩu thả, vì chưng câu đối khoán thủ hai bên cổng có nội dung tụng ca 2 vị tổ Chánh Hậu và Minh Đàn”. Các di sản văn hóa ấy chứng minh rằng đất Mỹ Tho xưa sớm phát triển nghệ thuật tạo hình.
Vẽ râu, thêm tóc cho tượng Có thể nói chùa Vĩnh Tràng là bản tổng kết lịch sử mỹ thuật của đồng bằng sông Cửu Long. Mấy năm sau khi hòa thượng Minh Đàn tắt thở, tín đồ nhớ ơn công đức hai vị nên đã đem tượng đặt lại chỗ cũ. Lúc bấy giờ hòa thượng Trà Chánh Hậu đã ngóm, hòa thượng Minh Đàn còn sống nên có người đặt ca dao châm biếm khiến hòa thượng trinh nữ nên đã đem hai pho tượng này xuống.
Có thể nói thảy cái đẹp của chùa Vĩnh Tràng đều tập hợp vào nghệ thuật tạo hình, trong đó phần tượng chiếm đa số. Điều này, theo hòa thượng Thích Thanh Từ thì tượng Di Đà phóng quang là tượng đứng trên hoa sen lơ lửng trong hư vô, bên dưới là bể cả sóng dậy chập chùng, mắt nhìn xuống, tay mặt đưa lên ngang vai, tay trái duỗi xuống như sẵn sàng chờ đợi tiếp cứu những người đang trầm mịch” (Thâm ý qua hình tượng Phật, Bồ tát, bản in 1967).
Chùa Vĩnh Tràng được xây dựng vào năm 1849, từ đó đến nay đã qua nhiều đợt trùng tu, mỗi đợt đều có bổ sung những tác phẩm mỹ thuật từ hoành phi, long trụ, tượng thờ. Điển hình là nhiều bộ tượng bằng gỗ, bằng đồng, thậm chí bằng đất sét, sơn son thếp vàng như bộ tượng Thập điện đều đạt đến trình độ hoàn mỹ.
Tiếc rằng do cách làm thiếu tinh thần của người thời nay đã làm mất đi giá trị các tác phẩm tiền nhân. Nhưng sau đó, người ta thấy sân chùa được tôn tạo lại, hàng cây sao cổ thụ dẫn vào chùa bị đốn bỏ rồi xây dựng những bức tượng Phật cao đến hàng chục mét khiến cảnh chùa giống như một công viên tượng Phật.
To nhất là tượng Di Đà do ông Tống Hữu Trung ở Vĩnh Long hiến cúng. Ngoài việc đảo lộn, sơn phết các tượng Phật, trong đó có bộ La Hán kỵ thú nêu trên, thậm chí người ta còn làm chuyện khôi hài như vẽ râu tượng ông Huỳnh Trí Phú thay vì chỉ đắp lại sống mũi bị gãy.
Bốn cột cái của chùa Vĩnh Tràng đều treo long trụ. “Bộ La Hán chùa Vĩnh Tràng cũng không kém về mặt nghệ thuật so với các vị La Hán chùa Tây Phương. Đây là một bức phù điêu hiếm có của những năm đầu thế kỷ 20, chứng tỏ nghệ thuật tạo hình ở Nam bộ phát triển khá sớm. Nét khác biệt là nó được tạc bằng gỗ. Tác phẩm này ra đời vào khoảng năm 1907 - 1908 do những nghệ nhân tại địa phương thực hiện.
Đôi phía ngoài chạm tứ linh do bà Lê Thị Ngởi ở Ba Tri (Bến Tre) hiến cúng vào năm 1909. So với các bộ bao lam xung quanh, bộ này có niên đại sớm hơn, nhưng đạt trình độ mỹ thuật cao hơn. Lối đặc tả của nhóm tượng này cũng mang dáng dấp riêng, rất Nam bộ, nhưng lại thành công trong việc tả cảm xúc đặc trưng của từng vị La Hán, chứng tỏ ngoài tay nghề, tác giả còn khá thông hiểu giáo lý nhà Phật”, ông Tường nhận định.
Từ màu sắc của các loại sành sứ, những nghệ nhân xưa đã khéo xếp đặt thành nhiều bức tranh minh họa sự tích nhà Phật, truyện tích dân gian, đề tài tứ linh, tứ quý, hoa lá, mây trời… với sự hòa sắc nhẵn như tranh vẽ. Qua thời kì, 2 cổng chùa bị lún và nghiêng, thành ra năm 2003 ban trị sự chùa đã mời “thần đèn” Cẩm Lũy đến chỉnh sửa. Đặc biệt là bức chân dung hòa thượng Trà Chánh Hậu tại nhà tổ.
Ngoài ra, hai bức tượng kiệt tác hòa thượng Trà Chánh Hậu và hòa thượng Minh Đàn còn bị dán giấy trang kim xanh đỏ và vẽ thêm tóc… Trong khi đó thì ở phía sau chánh điện lại dán thông tin của Ban quản lý: “Cấm mọi hình thức di chuyển, thay đổi hình dạng các di vật, cạo gỡ các hoa văn, vẽ bậy, bôi bẩn.
Nhà nghiên cứu Trương Ngọc Tường xác định những pho tượng đẹp nhất của chùa này là nhóm tượng bằng gỗ do thầy trò nghệ tài năng Công Nguyên thực hiện khoảng đầu thế kỷ 20. P Là ngôi chùa có lối kiến trúc độc đáo nhất Nam bộ, điểm nhấn của chùa Vĩnh Tràng là cổng tam quan với nghệ thuật ghép mảnh sành, sứ. ”. Các bức thủ quyển mềm mại ghi những câu Phật hiệu bằng nét chữ điêu luyện: Trấn tịnh sơn môn, Quảng đại nguyện môn, Tịnh độ huyền môn… Bên trong chùa là nơi tập trung nhiều tác phẩm mỹ thuật của các thế hệ nghệ nhân khắp ba miền Trung, Nam, Bắc.
Tượng rất sống động giống như người thật. Đó là chưa nói tượng Phật Di Đà cao 18 m, đặt trên bệ 6 m, có sự trái ngược là Phật Di Đà phóng quang lại giơ tay trái lên, tay phải chỉ xuống đất. Các vị La Hán đều cưỡi thú, tay cầm bửu bối.
“Những kiểu làm cẩu thả, đánh đố như vậy cần phải xem lại, vì chưng trong số khách du lịch đến viếng chùa có nhiều người nước ngoài và có cả bậc thức giả thông thạo chữ nghĩa, tích nhà Phật”, ông Tường nhấn mạnh. Nhiều cụ cao niên kể lại rằng đương thời hòa thượng Trà Chánh Hậu không thích chụp ảnh, cho nên nhà điêu khắc phải tiếp xúc thường xuyên với ông để thực hành công trình này.
Ngọc Phan - Hoàng Phương. Một số người kể lại rằng, ngày xưa ở 2 cổng chùa Vĩnh Tràng có đặt 2 pho tượng của hòa thượng Trà Chánh Hậu và hòa thượng Minh Đàn.
Nét đặc biệt là đôi long trụ này có lối sắp đặt bố cục độc đáo không tiền khoáng hậu: chạm chim phượng đứng trên đầu rồng. Ngoại giả còn có tượng Hộ Pháp khuyến thiện trừng ác… đều là những tác phẩm rất độc đáo.
Chùa cổ đẹp nhất vùng Cổng chùa Vĩnh Tràng hiện tại - Ảnh: H.
